Cortisol test: betekenis, soorten, uitvoering, risico’s

Ben je benieuwd naar cortisol en de gehaltes ervan in het bloed? Wil je weten welke methodes veel gebruikt worden om cortisolwaarden te meten en wat de veiligste cortisol test is? Laten we eens kijken naar cortisol, tests om cortisol te meten, en wat de waarden van die tests betekenen.

Wat is cortisol?

Wanneer ons lichaam onder stressvolle omstandigheden verkeert, zoals een noodgeval of extreem weer, produceert de hypothalamus een corticotrofine-releasing hormoon (CRH), dat de hypofyse stimuleert om ACTH te produceren. Dit ACTH-hormoon werkt in op de bijnier boven elke nier en stimuleert het om cortisol aan te maken, waardoor je lichaam de noodsituatie kan bestrijden.

Cortisol, of het ‘stresshormoon’, is een cholesterolderivaat dat is geclassificeerd als een glucocorticoïde, wat betekent dat het de bloedsuikerspiegel op peil houdt. Cortisol bereidt ons lichaam ook voor op stresscondities door een reactie die gewoonlijk de vecht- of vluchtreactie wordt genoemd. Hier zijn enkele van de functies die worden uitgevoerd door cortisol (1):

• Verhoogt de hartslag
• Vertraagt de spijsvertering
• Verhoogt de afbraak van vet en eiwitten
• Bevordert de aanmaak van glucose in het lichaam
• Verhoogt de bloeddruk
• Vermindert ontstekingen
• Reageert op stress zoals noodsituaties, hitte of kou.

Wat is het nut van een cortisol test?

Een cortisol test wordt gebruikt om de cortisolspiegels in het lichaam te beoordelen en eventuele onderliggende pathologieën te diagnosticeren (2). De waarden verkregen uit de cortisol test zijn onvoldoende om tot een diagnose te komen, maar ze helpen ons als artsen om onze plannen vorm te geven in overeenstemming met de cortisolspiegels. Als de cortisolspiegels laag zijn, suggereert dit de ziekte van Addison of secundaire bijnierinsufficiëntie, terwijl hogere cortisolspiegels duiden op het syndroom van Cushing.

Waarom heb ik een cortisol test nodig?

U moet een cortisol test doen als u een van de hieronder genoemde lage of hoge cortisolsymptomen voelt. (Pas op dat deze symptomen elkaar in bepaalde omstandigheden kunnen overlappen, en alleen een arts zou moeten adviseren of je een cortisol test daadwerkelijk nodig hebt.)

Symptomen van hoge cortisolspiegels (syndroom van Cushing)

• Snelle gewichtstoename
• Gemakkelijk kneuzingen van de huid
• Spier zwakte
• suikerziekte
• Borstgroei en impotentie bij mannen
• Acne
• Abnormale menstruatiecycli bij vrouwen

Symptomen van lage cortisolspiegels (ziekte van Addison)

• Aanhoudende vermoeidheid
• Verdonkering van de littekens en huidplooien
• Spier zwakte
• Diarree, misselijkheid en braken
• Lage bloeddruk
• Verlies van eetlust en gewicht

Andere symptomen

Bovendien is het mogelijk dat enkele andere symptomen optreden bij lage of hoge cortisolspiegels en deze zal ik hieronder even benoemen:

• Angst en depressie
• Hoofdpijn
• Hartziekte
• Geheugenproblemen en moeite met concentreren
• Problemen met de spijsvertering
• Moeite met in slaap vallen
• Gewichtstoename of onbedoeld gewichtsverlies
• Vermoeidheid
• Spier zwakte
• Lage bloeddruk

Wat gebeurt er tijdens een cortisol test?

Een cortisoltest meet de cortisolspiegel in het lichaam en kan worden gedaan op bloed-, speeksel- of urinemonsters.

Cortisol bloedtest

Bij deze methode zal een professional het bloed uit je ader trekken. Een tourniquet of een band wordt om de arm gewikkeld en een naald wordt in de ader gestoken nadat de huid is gesteriliseerd met behulp van een alcoholdoekje. De benodigde hoeveelheid bloed wordt afgenomen en in een flesje gedaan dat vervolgens wordt afgenomen voor analyse. Er worden twee bloedmonsters afgenomen voor een cortisolbloedtest; één in de ochtend wanneer de cortisolspiegel het hoogst is en de andere rond 16.00 uur. wanneer de hormoonspiegels het laagst zijn.

Cortisol urinetest

De urinetest meet “vrij” cortisol, dat niet gebonden is aan een dragereiwit. Deze test wordt ook wel 24-uurs urineonderzoek genoemd. Je noteert de tijd en vervolgens verzamelt u de volgende 24 uur uw urine in een container die door het laboratorium is uitgegeven. Gedurende deze tijd moet je de urinecontainer in een koude omgeving bewaren en na 24 uur urineverzameling moet je de container voor analyse terugbrengen naar het laboratorium.

Cortisol speekseltest

Meestal zijn er draagbare kits voor een cortisol-speekseltest, inclusief een buisje of bakje met een wattenstaafje. Plaats het in je mond zonder het wattenstaafje aan te raken, en na een paar minuten, wanneer het nat is van het speeksel, stop je het terug in de tube zonder het aan te raken. Een half uur voor de cortisol speekseltest mag u niet eten, drinken of tanden poetsen.

Cortisol test thuis

Nu we de verschillende soorten cortisol testen kennen, vraag je je misschien af welke cortisol test je het makkelijkst thuis kunt uitvoeren. Hoewel een cortisol-bloedtest invasief is en professionele vaardigheden vereist, kun je de cortisol-urinetest en de cortisol-speekseltest gemakkelijk thuis uitvoeren omdat ze niet-invasief en risicovrij zijn.

Hoe de resultaten van een cortisol test interpreteren?

Aangezien uw bijnier cortisol op een pulserende manier produceert, variëren de niveaus in je lichaam gedurende de dag en variaties in uw cortisoltestresultaten kunnen te wijten zijn aan verschillende tijdstippen van monsterafname.

De gemiddelde cortisolwaarden rond 6-8 uur ’s ochtends zijn 10-20 ug/dl
Je cortisolniveau zakt rond 16.00 uur naar 3-10 ug/dl.
De cortisolspiegel stijgt ’s nachts tot 5 ug/dl.

Hoge niveaus van cortisol

Hoge cortisolspiegels duiden op het syndroom van Cushing en kunnen te wijten zijn aan:

• Chronisch gebruik van steroïde medicijnen voor aandoeningen zoals astma, systemische lupus erythematosus en artritis
• Hypofyse-, bijnier- of ACTH-producerende tumor
• Constante spanning
• Zwangerschap
• Lever- of nierziekte
• Hyperthyreoïdie
• Koude temperatuur

Als jouw cortisolspiegels hoog zijn, zijn er veel manieren om cortisol te verlagen , inclusief supplementen, veranderingen in het dieet en medicijnen.

Lage niveaus van cortisol

Lage waarden op een cortisol test duiden op de ziekte van Addison of secundaire bijnierinsufficiëntie, die te wijten kan zijn aan:

• Auto-immuunschade aan de bijnieren
• Infecties zoals tbc of hiv
• Chirurgische verwijdering van de bijnier
• Aandoeningen van de hypofyse
• Hersenbeschadiging
• De meest voorkomende oorzaak van lage cortisol is bijniersuppressie veroorzaakt door langdurig gebruik en plotselinge stopzetting van steroïde medicatie.

Uiteraard hoeft een laag niveau van cortisol niet direct reden tot paniek te zijn. Raadpleeg je huisarts en laat je adviseren.

Andere factoren die de cortisolspiegel beïnvloeden

Het is niet altijd zo dat de lage of hoge cortisolwaarden op een cortisol test altijd respectievelijk het Addison- of het Cushing-syndroom zijn. Veel andere factoren beïnvloeden de cortisolspiegel, waaronder:

• Spanning
• Zwangerschap
• Ernstige ziekte
• Warme en koude temperaturen
• Bepaalde schildklieraandoeningen
• Obesitas
• Bepaalde medicijnen, zoals anticonceptiepillen

Mogelijke risico’s van een cortisol test

Hoewel een cortisol-test een zeer veilige procedure is, waarbij de cortisol-urinetest en de cortisol-speekseltest geen enkel risico vormen, kan een cortisol-bloedtest riskant zijn als deze niet door een professional wordt uitgevoerd en kan leiden tot:

• Enorm bloeden
• Hematoom (ophoping van bloed onder de huid)
• Flauwvallen of duizeligheid
• Infectie
• Reactie op de injectieplaats, inclusief roodheid en jeuk

Waar kun je een cortisol test kopen?

Cortisol tests zijn vaak beschikbaar via medische leveranciers, apotheken en online winkels, waardoor ze in feite gemakkelijk verkrijgbaar zijn. Houd er rekening mee dat er verschillende soorten cortisol tests zijn, waaronder bloedtests, speekseltests en urinetests. De speeksel- en urinetests kunnen meestal thuis worden uitgevoerd, terwijl bloedtests vaak in een laboratorium of kliniek moeten worden uitgevoerd.

Laatste woorden..

De cortisol test wordt gebruikt om de cortisolspiegels in het lichaam te beoordelen, omdat de eerste symptomen van cortisoldeficiëntie of -toereikendheid moeilijk te diagnosticeren zijn door de klinische presentatie van de patiënt. Deze test is een snelle, pijnloze en nauwkeurige methode om de normale functie van hypofyse en bijnieren en de effectiviteit van medicatie te beoordelen!